عزت نفس و خودپنداره تحصیلی

یکی از نیازهای روانی انسان نیاز به احساس خود ارزش مندی یا عزت نفس است. تحقیقات نشان می دهد، نوجوانی که از عزت نفس زیاد برخوردار است خیلی موثرتر می آموزد، روابط سود بخش تری برقرار می کند، بهتر می تواند از فرصت ها استفاده کند و خودکفا باشد و دیدگاه  روشن تری نسبت به مسیر زندگی خود داشته باشد. بعضی محققین اعتقاد دارند که خود پنداره و عزت نفس دو جزء متفاوتند. خود پنداره عبارت است از نحوه ادراک فرد از خود، رفتار خود و نگرش نسبت به تصورات دیگران ازخود، درحالی که عزت نفس خشنودی فرد نسبت به خودپنداره را شامل می شود (کالاهان[۱]، وارن[۲]  و کورفیکس[۳]  ۱۹۹۰، به نقل از بحرینی، ۱۳۷۵).

اهمیت عزت نفس برای کسانی که با کودکان و نوجوانان سرو کار دارند امری روشن است، روان شناسان و جامعه شناسان ، عزت نفس مثبت را به عنوان هسته مرکزی سازگاری اجتماعی تلقی می کند که این دیدگاه ریشه ی تاریخی و عمیق دارد. یافته های تجربی جدید ارتباط بین عزت نفس مثبت را با عملکرد موثر و مطلوب شخصیت کودکان و نوجوانان است. برخورداری از اراده و عزت نفس قوی و ابتکار، خلاقیت و نوآوری ،‌سلامت فکر و بهداشت روانی روابطه مستقیمی با میزان احساس خود ارزشمندی فرد دارد.

برخورداری از احساس خود ارزشمندی و عزت نفس به مثابه یک سرمایه و ارزش حیاتی محسوب شده و از جمله عوامل عمده در شکوفایی استعدادها و خلاقیت است(براندن[۴] ۱۹۹۱، ترجمه قراچه داغی ۱۳۸۰).

مفهوم خودپنداره تحصیلی به معنای درک و ارزیابی دانش اموز از میزان توانایی های علمی خود در محیط تحصیلی است که بر اساس مقایسه با محیط هایاجتماعی و افراد اطراف شکل می گیرد. د ر مقاله ای توسط  کوربیر[۵] به نظریه ی شاولسون[۶] اشاره شده است که در آن خود انگاره به هرمی تشبیه شده که راس آن خود پنداره به عنوان مبحثی کلی قرار دارد و پایین هرم به دو بخش خود پنداره ی تحصیلی و غیر تحصیلی تقسیم شده است. خود پنداره ی تحصیلی نیز خود به چهار بخش انگلیسی، تاریخ، ریاضیات و علوم تقسیم شده است. بنابراین عموما پیشنهاد شده که در هنگام ارزیابی خود پنداره ی تحصیلی مواد درسی جدا مورد بررسی قرار گیرند(کوربیر و همکاران، ۲۰۰۶). خود پنداره تحصیلی عمدتا تعیین کننده ی موفقیت یا شکست فرد در محیط تحصیلی است که عمدتا نشانه ی آن نمرات به دست آمده توسط فرد است. علت این مسئله عموما ایجاد شدن حس رقابت در فرد در پی خود پنداره ی تحصیلی است که منجر به پیشرفت دانش آموز می گردد. خود پنداره ی تحصیلی و موفقیت تحصیلی رابطه ای دو طرفه دارند. بدین نحو که موفقیت تحصیلی نشان دهنده ی خود پنداره ی تحصیلی و نیز خود پنداره ی تحصیلی پیش بینی کننده ی موفقیت تحصیلی است. نظریه ی BFLPE[7] به تاثیر شرکت دانش آموز در کلاس هایی فراتر از توانایی او بر روی خود پنداره ی تحصیلی و موفقیت تحصیلی می پردازد(رودریگز[۸]، ۲۰۰۹).

تعاریف عزت نفس

عزت نفس از جمله اولین موضوعاتی بوده است که روان شناسان از آغاز تا کنون در مورد آن به بحث و بررسی پرداخته اند. زمانی که راجرز^[۹] مفاهیم خود ایده ال و خود ادراک شده را مطرح کرد، همان مباحثی را مورد بررسی قرار داد که اکنون تحت عنوان عزت نفس می شناسیم. همان تمایزی که بین خود پنداره و عزت نفس قائل می شویم، بین خود ایده آل و ادراک شده قائلیم.

در واقع عزت نفس بار ارزشی دارد، یعنی فرد به قضاوت درباره خود می پردازند و با کمی اهمال می توان آن را خود ایده آل تلقی کرد، یعنی آن چه فرد تمایل دارد باشد. پس تفاوت بین واقعیت و ایده ال همان شکاف بین خود پنداره و عزت نفس است(راجرز ۱۹۵۷، به نقل از بحرینی، ۱۳۷۵).

از سوی دیگر در زمینه اهمیت عزت نفس می توان به کار مزلو^[۱۰] اشاره کرد که یک روان شناس انسان گرا است و نیاز به عزت نفس را پس از ارضای نیازهای زیستی، مورد تأکید قرار داده و اجزاء آن را شامل نیاز به احساس ارزشمندی، موفقیت و مسئولیت برشمرد. به عبارتی دیگر ، عزت نفس شامل اجزاء موفقیت، داشتن کفایت و دستیابی به نتایج رضایت بخش در انجام وظایف است. مازلو می گوید: همه ی افراد (به استثنای کسانی که بیمار هستند) به ارزیابی ثابت، استوار و معمولاً عالی از خودشان و احترام به خود یا عزت نفس تمایل دارند.

منبع مقاله عزت نفس و خودپنداره تحصیلی